Müzikte Kadans

06 Temmuz 2017 tarihinde yazıldı.

Tonal müzikte bir müzik cümlesinin, akorların durucu - yürüyücü özelliklerinden yararlanarak durgu (karar, kalış, bitiş) etkisi vermek için birbirine bağlanmasına kadans denir.

Tonal müzikte dizilerin I, IV ve V. sesleri, o dizilerin iskeletini oluşturan ana (çatkı) sesleridir. Dolayısıyla I, IV ve V. derece akorları da tonalitenin ana akorlarıdır ve kadans temel olarak bu akorların bağlanışlarıyla oluşur. I. derece akoru tonik (eksen), IV. derece akoru subdominant (alt çeken), V. derece akoru da dominant (çeken) olarak adlandırılır. Tonalitenin diğer akorlarıysa yürüyücü etkileriyle müzik cümlesini geliştirip çeşitlendirmemizi sağlayan, tonalitenin ana akorlarını besleyip, destekleyerek kadansı güçlendiren yan derece akorlarıdır.

Ana derecelerle oluşan üç çeşit kadans vardır: Plagal kadans, otantik kadans, tam kadans.

Plagal Kadans

Tonalitenin IV ve I. derece akorlarının birbirine bağlanışıyla oluşan kadanstır. Akor bağlanışlarında varsa ortak sesleri sabit tutmak ve diğer sesleri en yakın hareketle bağlanacağı akorun seslerine götürmek temel prensiptir. Plagal kadansta yani tonik-subdominant-tonik (I-IV-I ya da T-S-T) bağlanışında bir ortak ses vardır. Tonik akorun temel sesi, subdominant akorun 5’lisiyle aynıdır.

Otantik Kadans

Tonalitenin V ve I. derece akorlarının birbirine bağlanışıyla oluşan, plagal kadansa göre daha kesin bitiş (kalış) etkisi veren bir kadanstır. Otantik kadansta yani I-V-I (T-D-T) bağlanışında da plagal kadansta olduğu gibi bir ortak ses vardır. Tonik akorun 5’lisi, dominant akorun temel sesiyle aynı sestir. Otantik kadans minör tonalitelerde de aynı şekilde uygulanır ancak dominant akorun üçlüsü tizleştirilerek majör yapılır ve böylece daha güçlü bir yürüyücü etki oluşur (minör dizilerde VII. derecenin tizleştirilerek yeden sesin ve böylece armonik minör dizinin oluşması gibi).

Tam Kadans

Tonalitenin IV, V ve I. derece akorlarının birbirine bağlanışıyla oluşan kadanstır. Adından da anlaşılacağı gibi tam bir bitiş etkisi yaratır. Tam kadansta yani I-IV-V-I (T-S-D-T) bağlanışında IV ve V. derece akorlarında ortak ses bulunmamaktadır. Ayrıca dizide yanaşık olan IV ve V. derece akorlarının yakın hareketler prensibiyle yapılan bağlanışlarında paralel beşliler, akorların temel seslerinin basta kullanılmasıyla da paralel sekizliler oluşur. Geleneksel armoni kuralları açısından yanlış kabul edilen paralel beşli ve sekizlilerin oluşmasını önlemek için akor seslerinin birbirine ters hareketler yapması sağlanmalıdır.

Minanur Balcan
Rekor Sanat - Şan Öğretmeni