Organoloji ve Çalgı
İnsanoğlu kültürel başlangıcını aletlerle başlatmıştır. Yani çalgılarla…
Tarih öncesinde objelerin özelliklerini tanımak amacıyla, ellerine geçen her türlü nesneyi çalgı yapmışlardır. Kamışlar, kabuklar, kemikler, dallar, ağaç kovukları, hayvan derileri gibi.. Bu nesneleri sallayarak, vurarak, üfleyerek, sürterek, yapay sesler çıkarmaya başlamışlardır. Zamanla çıkan seslere insanlar birçok anlam katıp büyülü olduğunu düşünmüş ve bu sesleri büyü yapmak amacıyla kullanmıştır. İlk çağın sonunda ise bu sesler sanat adına kullanılmaya başlamış ve müzik kültürüne giriş yapmıştır. Bunun ilk örneklerini ise Çin, Mezopotamya, Mısır uygarlıklarında görülür.
Müziksel sesler üreten aletlere çalgı diyoruz. Çalgı terimi birçok kültürde aynı sözcükle karşılanmış, bir diğer ismi de Almancadan gelen enstrüman sözcüğüdür. Çalgı çalabilmenin yanı sıra çalgı bilgisine sahip olmak ve çalgı bilimini de bilmek gerekir. Nedir bu çalgı bilgisi ve bilimi?
Çalgı bilgisi (instrumentation); çalgıların ses genişliğini, ses rengini yapısını ve perdesini inceler. Bir çalgı çalıyorsanız eğer çaldığınız enstrümanın yapısını mutlaka bilmelisiniz. Bu bilgiler hem besteciler hem icracılar için çok önemlidir.
Çalgı bilimi ise; dünya üzerindeki bütün çalgıları derinlemesine inceleyen bir bilim dalıdır. Bir diğer ismi organolojidir. Çalgı bilimi aynı zamanda her çeşit çalgının araştırmasını, tanımlamasını, özelliklerinin belirlenmesini ve sınıflandırmasını yapar. Bazı çalgıların sınıflandırılmış şeklini beraber inceleyelim;
Yaylı Çalgılar: En küçüğünden başlayarak Keman, Viyola, Viyolonsel ve Kontrbastır.
Yaylı çalgılar aynı zamanda telli çalgılar sınıfına da girer. Fakat orkestraların temeli sayılıp kendine özgü kuralları olduğu için yaylı terimi kullanılır.
Klavyeli (Tuşlu) Çalgılar: Org, Piyano, Akordiyon, Klavsen, Melodika
Telli Çalgılar: Gitar, Arp, Bağlama.
Üflemeliler ise kendi içinde tahta ve bakır üflemeliler diye iki gruba ayrılır.
Tahta Üflemeliler: Flüt, Klarnet, Obua, Fagot.
Bakır Üflemeliler: Korno, Trompet, Trombon, Tuba.
Vurmalı çalgılar birçok farklı kritere göre sınıflandırılabilir.
Sesin üretilme şekline göre vurmalı çalgılar:El Ziller, Çelesta, Çanlar, Gong.
Müziksel işlevine göre vurmalı çalgılar: Timpani, Ksilofon.
Gündelik bilgiye göre vurmalı çalgılar: Bateri, Tef.
Farklı kültürlere göre vurmalı çalgılar: Cajon, Timbal.
Sınıflandırdığımız çalgılar günümüzde yaygın olarak kullanılan “orkestra çalgıları” adı altında toplanmıştır.
Duygu Deniz Uşaklıgil
Rekor Sanat - Keman Öğretmeni