Telli Çalgılar

19 Temmuz 2017 tarihinde yazıldı.

Telli çalgılar tellere vurularak ya da tellere yay sürterek oluşan titreşim sonucunda ses üretirler. Telli çalgıları en genel biçim de üç grupta inceleyebiliriz.

Dilerseniz bu ailenin başında yer alan tezeneli telli çalgıların özelliklerine bir göz atalım;

Tezeneli Telli Çalgılar;

Tezeneli çalgılar, mızrap , pena vb. Aletlerin yardımıyla ya da parmaklarımızla telleri çekip bırakarak ortaya çıkan titreşim sonucunda ses çıkarırlar. Şimdi bu çalgıların bazılarını tanıyalım;

Gitar: Gitar neredeyse her türlü müzik türünde kullanılan bir çalgıdır. Pena ya da parmak yardımıyla çalınabilir. Genelde altı tellidir. Farklı ağaç türlerinden yapılabilirler.

Mandolin: Mandolinin dört çift teli vardır.Günümüzde daha çok pena ile çalınır.Kolay öğrenilebilen bir çalgıdır. Ud ailesinin modern bir üyesidir.

Ukulele: 19.YY da Hawai halkının geliştirdiği bir çalgıdır. Genelde dört telİ ve dört boyutu vardır. Bunlar; Soprano, Konsert,tenor ve baritondur.

Charango: Güney Amerika ya özgü bir çalgıdır. Görüntüsü gitara çok benzer genelde küçüktür. Genelde ahşaptan ,nadir olarak ta kaplumbağa kabuğundan yapılır.

Bağlama Ailesi: Bağlama,cura, divan sazı,Meydan sazı iki telli ,Dutar,Buzuki(bozuk) bağlama ailesinin başlıca çalgılarıdır.

Bağlama: genellikle üç çift telden oluşur. Bağlama kiraz ağacı kabuğundan ya da plastikten yapılan tezene ile çalınır. Bağlamaya çok benzeyen iki çalgı daha vardır. Bunlar cura ve divan sazıdır. Divan sazı bağlamadan büyük cura ise daha küçüktür.

Bağlama

Cura

Divan Sazı

Meydan Sazı: Divan sazından daha büyüktür tellerinin çokluğundan dolayı on iki telli olarak ta bilinir.

İki Telli: Arnavutlara özgü bir çalgıdır. Dutar ile büyük benzerlik gösterir.

Dutar: Özbek ve Türkmen halklarıyla özdeşleşmiştir. Tar tel anlamına gelir. Dutar iki telli setar üç telli Çahar dört telli demektir. Şekli gövdesi armuda benzer.

Ud: İri gövdeli ve kısa saplıdır. Ud’un aşağıdan yukarıya 5 adet çifteli ve en üstte tek tel olmak üzere toplam 11 adet teli bulunur. Mızrapla çalınır.

Sitar: Hint kökenli bir çalgıdır. Sapı uzundur. 30 tellidir. Mistik bir sesi vardır.

Tar: İran, Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye de kullanılan bir çalgıdır. Sapı uzundur. İran tarı 5 tellidir. Derviş han tar’a 6. Teli eklemiştir. Azerbaycan tar’ı ise 11 tellidir. Türkiye de Azerbaycan tar’ı çalınır.İranlılar ve Azerbaycanlılar tar’ın kendi kültürlerine ait olduğunu savunurlar.

Buzuki (bozuk): Yunan müziğinin önemli çalgılarındandır. Gitar ve bağlamanın karışımıdır diyebiliriz. Mızrap ve penayla çalınır. Bağlama kopuz ve ud la aynı aileden gelir. Bağlamadan bozularak yapıldığı için ilk başlarda bozuk deniyordu daha sonra yunanca ile birleşerek zamanla buzuki adını almıştır.

Balalayka: Balalayka Lavta ailesinden Rusya ya özgü bir çalgıdır. Üç teli vardır. Mızrap ya da parmakla çalınır.

Banjo: Afrika kökenli bir çalgıdır. Cümbüşe çok benzemektedir. İlk banjolar dört telliydi fakat günümüzde tel sayısı beş olmuştur.

Berimbau: Brazilya ya özgü telli bir çalgıdır. Özellikle capoeira sporunda kullanılır.Üç farklı tonu bulunmaktadır. Biriba ağacından yapılır.İnce ağaç cubuk yardımıyla çalınır.

Arp: En eski telli çalgılardan biridir. Arp’ın 47 teli ve 7 pedalı vardır.parmaklarla çalınır.Arp’ın Romalılar ve Yunanlılar tarafından kullanıldığı ve lirden esinlenerek yapıldığı tahmin edilir.

Barbitos: Barbitosla ilgili çok fazla bilgi olmamakla birlikte antik bir yunan çalgısıdır. Genellikle yedi tellidir.

Cümbüş: Genel yapısı Banjoya ve ud a benzer Zeynel Abidin Cümbüş tarafından 20.yy başlarında geliştirilmiştir.

Çeng: Arp a benzeyen bir çalgıdır. İlk örnekleri Anadolu, Mezapotamya ve Mısırda görülür.

Şamisen: 16.yy da Japonya da doğmuştur. Baçi adı verilen özel bir mızrapla çalınır ve üç teli vardır. Perdeleri yoktur.

Cahit Baltacı
Rekor Sanat - Gitar Öğretmeni